Η Εξέλιξη της Δημιουργίας
1: Δημιουργία Νισύρου
Η Νίσυρος άρχισε να οικοδομείται σε ένα θαλάσσιο πυθμένα που σήμερα έχει βάθος περίπου 300 μέτρων. Ο πυθμένας αυτός αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώματα που έχουν δημιουργηθεί πριν 150 εκατομμύρια χρόνια από τη δράση και τη συσσώρευση θαλάσσιων οργανισμών, όπως κοράλλια και κοχύλια, στη ρηχή θάλασσα. Πριν περίπου 150.000 χρόνια, λίγο μετά τη μεγάλη έκρηξη της Κω, το ηφαίστειο αναδύεται από τη θάλασσα και αρχίζει να οικοδομεί ένα χερσαίο κώνο. Τα επόμενα χρόνια η βίαια εκρηκτική αλλά και η ήπια ηφαιστειακή δράση διαδέχονται η μια την άλλη. Οι εκρήξεις τινάζουν στον αέρα το λιωμένο πέτρωμα που θρυμματίζεται, ψύχεται και ξαναπέφτει στη γη δημιουργώντας λεπτά ή παχιά στρώματα από ηφαιστειακή τέφρα. Άλλοτε πάλι ήρεμα ποτάμια από ρευστό λιωμένο πέτρωμα αναβλύζουν μέσα από ρήγματα, γεμίζουν τις κοιλάδες και σκεπάζουν την περιοχή δημιουργώντας συμπαγή παχιά ρεύματα λάβας. Έτσι στα επόμενα 80.000 χρόνια δημιουργείται από τη διαδοχή στρωμάτων τέφρας, ρευμάτων λάβας και θόλων, ένα κλασσικό στρωματοηφαίστειο, ένας μεγάλος ηφαιστειακός κώνος πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Η διάμετρός του υπολογίζεται σε επτά περίπου χιλιόμετρα και το μέγιστο ύψος του σε 700 μέτρα, ενώ στην κορυφή ένας κεντρικός κρατήρας καταλαμβάνεται πιθανά από τα νερά μιας μικρής λίμνης. Πρόκειται για ένα νησί που λίγο διαφέρει σε μέγεθος και σχήμα από τη σημερινή Νίσυρο.
2: Σχηματισμός Λαβών Άργους και Παχιάς Άμμου
Η Νίσυρος άρχισε να οικοδομείται σε ένα θαλάσσιο πυθμένα που σήμερα έχει βάθος περίπου 300 μέτρων. Ο πυθμένας αυτός αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώματα που έχουν δημιουργηθεί πριν 150 εκατομμύρια χρόνια από τη δράση και τη συσσώρευση θαλάσσιων οργανισμών, όπως κοράλλια και κοχύλια, στη ρηχή θάλασσα. Πριν περίπου 150.000 χρόνια, λίγο μετά τη μεγάλη έκρηξη της Κω, το ηφαίστειο αναδύεται από τη θάλασσα και αρχίζει να οικοδομεί ένα χερσαίο κώνο. Τα επόμενα χρόνια η βίαια εκρηκτική αλλά και η ήπια ηφαιστειακή δράση διαδέχονται η μια την άλλη. Οι εκρήξεις τινάζουν στον αέρα το λιωμένο πέτρωμα που θρυμματίζεται, ψύχεται και ξαναπέφτει στη γη δημιουργώντας λεπτά ή παχιά στρώματα από ηφαιστειακή τέφρα. Άλλοτε πάλι ήρεμα ποτάμια από ρευστό λιωμένο πέτρωμα αναβλύζουν μέσα από ρήγματα, γεμίζουν τις κοιλάδες και σκεπάζουν την περιοχή δημιουργώντας συμπαγή παχιά ρεύματα λάβας. Έτσι στα επόμενα 80.000 χρόνια δημιουργείται από τη διαδοχή στρωμάτων τέφρας, ρευμάτων λάβας και θόλων, ένα κλασσικό στρωματοηφαίστειο, ένας μεγάλος ηφαιστειακός κώνος πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Η διάμετρός του υπολογίζεται σε επτά περίπου χιλιόμετρα και το μέγιστο ύψος του σε 700 μέτρα, ενώ στην κορυφή ένας κεντρικός κρατήρας καταλαμβάνεται πιθανά από τα νερά μιας μικρής λίμνης. Πρόκειται για ένα νησί που λίγο διαφέρει σε μέγεθος και σχήμα από τη σημερινή Νίσυρο.
3: Πρώτες Εκρήξεις
Όσο περνάει ο καιρός και οικοδομείται ο κώνος της Νισύρου, όλο και περισσότερο παχύρρευστο και πλούσιο σε αέρια μάγμα αρχίζει να αποθηκεύεται σε μικρότερα βάθη, μόλις λίγα χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Η τεράστια ενέργεια που συσσωρεύεται μόνο με ένα τρόπο βρίσκει διέξοδο: τις μεγάλες εκρήξεις. Η πρώτη σειρά μεγάλων εκρήξεων εκδηλώνεται πριν περίπου 60.000 χρόνια. Τα εγκλωβισμένα μαγματικά αέρια τινάζουν το λιωμένο πέτρωμα στον αέρα κονιορτοποιώντας το και παράγοντας δεκάδες εκατομμύρια τόνους ελαφρόπετρα. Στο ενεργειακό ισοζύγιο συμβάλλει καθοριστικά το θαλασσινό νερό, το νερό των υπόγειων υδροφόρων, καθώς και το νερό μικρών λιμνών των κρατήρων του ηφαιστείου, το οποίο αναμειγνυόμενο με το μάγμα, μετατρέπεται σε υπέρθερμο ατμό και πολλαπλασιάζει την ισχύ αυτών των εκρήξεων, που ονομάζονται υδρο-ηφαιστειακές.
Η ηφαιστειακή στάχτη τινάζεται σε αρκετά χιλιόμετρα ύψος, πολλές φορές παρασέρνοντας θραύσματα παλιότερων πετρωμάτων, ακόμη και των ασβεστόλιθων που βρίσκονται σε μεγάλο βάθος κάτω από το ηφαίστειο. Τα δεκάδες τεφρά στρώματα στάχτης, που καλύπτουν σήμερα κυρίως τις ανατολικές πλαγιές του νησιού, έχουν αποτεθεί από αντίστοιχο αριθμό εκρήξεων κατά τη διάρκεια λίγων χιλιάδων χρόνων, κάπου μεταξύ 60.000 και 55.000 χρόνων πριν από σήμερα. Η στάχτη από αυτές τις εκρήξεις ταξίδεψε με τη βοήθεια του αέρα πολλά χιλιόμετρα μακριά, και σήμερα τη βρίσκουμε στην Πυργούσα, την Παχιά και τις βόρειες κοιλάδες της Τήλου. Ο γεωλογικός σχηματισμός που δημιουργήθηκε από αυτές τις αποθέσεις ονομάζεται «Κυρά», από το ομώνυμο μοναστήρι στις ανατολικές πλαγιές του νησιού.
4: Επέκταση, Ακρωτήρι Κατσούνι
Μετά τις εκρήξεις αυτές, νέο ανδεσιτικό μάγμα τροφοδοτεί ηφαιστειακή δράση τόσο ως υδρο-ηφαιστειακές εκρήξεις, όπου έρχεται σε επαφή με το νερό, όσο και ως ρεύματα λάβας, τα οποία καλύπτουν το βορειοανατολικό και νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, επεκτείνοντας το κυρίως βορειοανατολικά και δημιουργώντας το ακρωτήρι Κατσούνι.
5: Εξώθηση Δακιτικού Μάγματος
Τις εκρήξεις αυτές ακολουθεί ήρεμη εξώθηση μεγάλων ποσοτήτων παχύρρευστου δακιτικού μάγματος, που δημιουργεί θόλους στο βόρειο μέρος του νησιού. Μέρος των θόλων αυτών καταρρέει και σκεπάζει τις βόρειες και βορειοδυτικές πλαγιές του ηφαιστείου με αλλεπάλληλα στρώματα από καυτά λιθάρια και στάχτη. Το Εμπορειό βρίσκεται χτισμένο πάνω σε αυτές τις λάβες, γι’ αυτό και ονομάστηκαν λάβες Εμπορειού.
6: Πρώτη Μεγάλη Έκρηξη
Μετά από ένα διάστημα παύσης της ηφαιστειακής δράσης διάρκειας μερικών χιλιάδων ετών, περίπου πριν 40.000 χρόνια εκδηλώνεται η πρώτη μεγάλη καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου της Νισύρου. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, μόλις λίγα εικοσιτετράωρα, 8 δισεκατομμύρια τόνοι λιωμένο πέτρωμα εκτοξεύονται στην ατμόσφαιρα παράγοντας πάνω από 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ελαφρόπετρας και στάχτης. Αυτά τινάζονται σε ύψος μεγαλύτερο των 12 χιλιομέτρων, δημιουργούν ένα πελώριο σύννεφο και καλύπτουν όλο το νησί με στρώματα τέφρας πάχους έως και 15 μέτρων. Δημιουργείται έτσι ο γεωλογικός σχηματισμός της «κατώτερης κίσσηρης». Η κορυφή του ηφαιστείου κατακρημνίζεται στο κενό των 3 κυβικών χιλιομέτρων που έχει δημιουργηθεί κάτω από το νησί λόγω της εκτόξευσης του μάγματος και δημιουργείται η πρώτη καλδέρα της Νισύρου.
7: Δημιουργία Λαβών Νικιών
Μετά από την έκρηξη, το παχύρρευστο λιωμένο πέτρωμα, φτωχό σε αέρια και ενέργεια πια, συνεχίζει να αναβλύζει ήπια. Οικοδομεί μεγάλους θόλους λάβας κοντά στα ανατολικά χείλη της πρώτης καλδέρας, και όταν υπερβαίνει τα χείλη της ξεχύνεται και καλύπτει τις νοτιοανατολικές πλαγιές του ηφαιστείου με πολύ παχιά ρεύματα λάβας, τις λάβες των Νικιών.
8: Η Δεύτερη Μεγάλη Έκρηξη
Η περίοδος ηρεμίας που ακολουθεί και διαρκεί μερικές χιλιάδες χρόνια, διακόπτεται από τη δεύτερη καταστροφική έκρηξη της Νισύρου, πριν περίπου 35.000 χρόνια. Τα χαρακτηριστικά της είναι ίδια με αυτά της προηγούμενης μεγάλης έκρηξης. Είκοσι δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ελαφρόπετρας και στάχτης σκεπάζουν τη Νίσυρο ξανά, είτε σαν βροχή από τον ουρανό, είτε σαν πυκνά πυρακτωμένα σύννεφα αερίων και στάχτης που σαρώνουν τις πλαγιές του ηφαιστείου. Στο κενό που δημιουργείται κάτω από το νησί από την εκτόξευση του μάγματος κατακρημνίζεται το κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου και δημιουργείται η καλδέρα της Νισύρου, όπως την παρατηρούμε σήμερα. Η εκρηκτική δράση διαρκεί λίγες μόνο ημέρες και η τέφρα που αποτίθεται δημιουργεί το γεωλογικό σχηματισμό της «ανώτερης κίσσηρης», τη λευκή ελαφρόπετρα και στάχτη που σκεπάζει σήμερα το βόρειο τμήμα του νησιού.
9: Τελική Μορφή Νισύρου
Το παχύρρευστο και φτωχό σε αέρια μάγμα που έχει μείνει μετά την έκρηξη στα βαθύτερα στρώματα του μαγματικού θαλάμου, αναβλύζει ήρεμα για αρκετές χιλιάδες χρόνια μετά τη μεγάλη έκρηξη, δημιουργώντας τους «μετακαλδερικούς θόλους», δηλαδή τους λόφους του Μποριάτικου, του Νίφιου, του Προφήτη Ηλία και της Τραπεζίνας, γεμίζοντας έτσι τα 2/3 περίπου της καλδέρας. Έξω από την καλδέρα οικοδομεί το θόλο του Καραβιώτη. Έτσι η Νίσυρος παίρνει τη σημερινή μορφή της, πριν περίπου 25 με 20.000 χρόνια.