Τα Ηφαίστεια της Ελλάδας
Aνατολική Μακεδονία – Θράκη
Πριν περίπου 40 εκατομμύρια χρόνια, αρχίζει να καταρρέει η μεγάλη οροσειρά που έχει δημιουργηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης και παράλληλα αρχίζει η εκδήλωση ηφαιστειακής δραστηριότητας. Τα ηφαιστειακά κέντρα κατανέμονται σε μια ζώνη μήκους 2.000 χιλιομέτρων, με διεύθυνση Ανατολή-Δύση, που εκτείνεται πέραν της Αν. Μακεδονίας και Θράκης στην Κεντρική και Ανατολική Ροδόπη (Βουλγαρία, Π.Γ.Δ.Μ., Σερβία) καθώς και σε μέρος της Ευρωπαϊκής Τουρκίας.
Στον Ελλαδικό χώρο η ηφαιστειακή δράση οικοδομεί τα ηφαιστειακά πεδία Ζαρκαδένια, Διπόταμα, Καλότυχο, Κίρκη-Αισύμη, και Φέρες-Δαδιά. Η Σαμοθράκη βρίσκεται στα όρια μεταξύ των ηφαιστείων της Αν. Μακεδονίας – Θράκης και του Βορείου Αιγαίου και φιλοξενει προϊόντα και από τις δύο περιόδους. Στο χερσαίο χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης η χρονολόγηση των ηφαιστειακών προϊόντων με ραδιοϊσότοπα δίνει ηλικίες από 35 έως 23,6 Ma, ενώ στη Σαμοθράκη καταγράφονται ηλικίες έως 19 Ma.
Στην ίδια περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εμφανίζονται και μια σειρά γρανίτες (πλουτωνικά σώματα, οι ρίζες των ηφαιστείων) που ως ηλικία, θέση και σύσταση σχετίζονται άμεσα με τους ηφαιστίτες.
Βόρειο Αιγαίο
Στη συνέχεια, η ηφαιστειακή δράση μεταναστεύει νότια, και εκδηλώνεται έντονα στην περιοχή του Βορείου Αιγαίου (Σαμοθράκη, Ίμβρος, Λήμνος, Αγ. Ευστράτιος, Λέσβος) και στα εγγύς παράλια της Μικράς Ασίας. Στα νησιά του βορείου Αιγαίου (Λήμνος, Αγ. Ευστράτιος, Λέσβος) έντονη ηφαιστειακή δράση εκδηλώνεται μεταξύ 23,2 και 16,2 Ma, με τα νεότερα προϊόντα και πάλι στο νοτιότερο τμήμα, τη Λέσβο.
Στη Λήμνο εμφανίζονται μεγάλης έκτασης και όγκου ηφαιστίτες και μία υπο-ηφαιστειακή διείσδυση, με ηλικίες ελάχιστα νεότερες από αυτές της Σαμοθράκης (21-18,2 Ma).
Ο Άγιος Ευστράτιος είναι στην ουσία το εναπομένων ένα τέταρτο ηφαιστειακού οικοδομήματος που κατακερματίστηκε και βυθίστηκε στο Αιγαίο. Οι υπάρχουσες ηλικίες (23,2-18 Ma) είναι περίπου ίδιες με αυτές της Σαμοθράκης και Λήμνου
Στη Λέσβο εμφανίζεται ο μεγαλύτερος όγκος ηφαιστιτών, που καλύπτει τα 2/3 του νησιού. Η ηφαιστειότητα εκδηλώνεται μεταξύ 21,5 και 16,2 Ma, με τον κυριότερο όγκο των προϊόντων να αποτίθεται μεταξύ 18,5-17 Ma.
Στον Ελλαδικό χώρο η ηφαιστειακή δράση οικοδομεί τα ηφαιστειακά πεδία Ζαρκαδένια, Διπόταμα, Καλότυχο, Κίρκη-Αισύμη, και Φέρες-Δαδιά. Η Σαμοθράκη βρίσκεται στα όρια μεταξύ των ηφαιστείων της Αν. Μακεδονίας – Θράκης και του Βορείου Αιγαίου και φιλοξενει προϊόντα και από τις δύο περιόδους. Στο χερσαίο χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης η χρονολόγηση των ηφαιστειακών προϊόντων με ραδιοϊσότοπα δίνει ηλικίες από 35 έως 23,6 Ma, ενώ στη Σαμοθράκη καταγράφονται ηλικίες έως 19 Ma.
Στην ίδια περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εμφανίζονται και μια σειρά γρανίτες (πλουτωνικά σώματα, οι ρίζες των ηφαιστείων) που ως ηλικία, θέση και σύσταση σχετίζονται άμεσα με τους ηφαιστίτες.
Κεντρικό Αιγαίο-Κυκλάδες
Στην περιοχή του κεντρικού Αιγαίου εκδηλώνεται μεταξύ 17 και 13 Ma μικρού όγκου και έκτασης διάσπαρτη ηφαιστειότητα. Αυτή εντοπίζεται σε μικρές εμφανίσεις στη Σκύρο, Ψαρά και Χίο ενώ οι μεγαλύτερης έκτασης σχηματισμοί βρίσκονται στην κεντρική Εύβοια (Οξύλιθος και Οριό).
Στις Κυκλάδες και το ανατολικό Αιγαίο εμφανίζονται μια σειρά γρανίτες με ηλικίες μεταξύ 17 και 8,5 Ma. Τα παλαιότερα βρίσκονται σε Ικαρία, Τήνο Μύκονο, Δήλο, Νάξο, Κέρο. Στη Σέριφο και το Λαύριο, την Κω, Σάμο και Αλικαρνασό (Bodrum)της Μικράς Ασίας εμφανίζονται νεότεροι γρανίτες με ηλικία 10-8,5 Ma.
Ανατολικό Αιγαίο
Στη συνέχεια, η ηφαιστειακή δράση περιορίζεται στο ανατολικό Αιγαίο, μεταξύ Σάμου και Κω, από 10,7 έως 5,6 Ma. Μόνο στην Πάτμο η ηφαιστειακή δράση φτάνει έως τα 3,5 Ma. Στη Σάμο και Κω παρουσιάζονται μικρής έκτασης ηφαιστίτες και υπο-ηφαιστειακά. Οι Καλόγεροι, μια βραχονησίδα μεταξύ Άνδρου και Χίου, αποτελείται αποκλειστικά από υποθαλάσσιους βασάλτες. Η Πάτμος οικοδομείται σχεδόν αποκλειστικά από ηφαιστίτες.
Πλειο-Τεταρτογενής Διάσπαρτη Ηφαιστειότητα
Μεταξύ 6 και 0,5 εκατ. χρ., διάσπαρτη ηφαιστειακή δράση καταγράφεται στον Ελλαδικό χώρο. Η δράση αυτή εστιάζεται στις δυτικές ακτές του Παγασητικού και στο βόρειο Ευβοϊκό κόλπο (Αχίλλειο, Πορφύριο, Μικροθήβες, Λιχάδες, Αγ. Ιωάννης), στον ορεινό όγκο του Βόρα (Αλμωπία), στην περιοχή του Στρυμωνικού (Στρυμωνικό, Δίδυμοι Λόφοι, Γάβρα, Άγκιστρο), την Αντίπαρο και τη βραχονησίδα Ψαθούρα.
Ενεργό Ηφαιστειακό Τόξο Νοτίου Αιγαίου
Έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα εκδηλώνεται από το Πλειόκαινο έως σήμερα στην περιοχή του ηφαιστειακού τόξου του νοτίου Αιγαίου. Στο Σουσάκι, την Αίγινα, και τον Πόρο, η ηφαιστειότητα είναι παλαιότερη από 2 εκατ. χρόνια, ενώ τα Μέθανα, η Σαντορίνη και η Νίσυρος είναι ηφαίστεια που δημιουργήθηκαν το τελευταίο 1 εκατ. χρόνια. Η Μήλος φιλοξενεί τόσο παλαιά όσο και νέα ηφαίστεια.
Πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα, η Αιγηίδα γη, η χέρσος Αλπική οροσειρά που καταλάμβανε το χώρο του σημερινού Αιγαίου, άρχισε να κατακερματίζεται και να βυθίζεται στα νερά μιας γαλάζιας θάλασσας. Η πίεση της Τουρκίας που ολισθαίνει κατά μήκος του ρήγματος της βόρειας Ανατολίας και τα ανοδικά θερμά ρεύματα που προκαλούνται από την υποβυθιζόμενη Αφρικάνικη λιθόσφαιρα λεπταίνουν και βυθίζουν μεγάλα τμήματα του ηπειρωτικού φλοιού του Αιγαίου.
Την ίδια εποχή στρατεύονται στον αγώνα της ξηράς εναντίον της θάλασσας τα ηφαίστεια. Το μάγμα που γεννιέται κάτω από το νότιο Αιγαίο λόγω της υποβύθισης της Αφρικανικής λιθόσφαιρας, βρίσκει διεξόδους στον κόλπο του Σαρωνικού, όπου δημιουργεί το μεγαλύτερο μέρος της Αίγινας και τη χερσόνησο των Μεθάνων, στο κεντρικό Αιγαίο όπου δημιουργεί τα νησιώτικα συμπλέγματα της Μήλου και Σαντορίνης, και τέλος, στο ανατολικό Αιγαίο όπου δημιουργεί τη Νίσυρο με τις πέριξ αυτής νησίδες και μέρος της δυτικής Κω.