Πολιτισμός...
Λίγα λόγια
Η Νίσυρος έχει μια μακραίωνη ιστορία. Στο νησί έχουν καταγραφεί ίχνη νεολιθικής κατοίκισης από την 5η χιλιετία π.Χ..
Στη Νίσυρο η ζωή φαίνεται να συνεχίζεται χωρίς διακοπή από τότε έως και σήμερα. Ιδιαίτερη άνθιση γνωρίζει το νησί τον 4ο π.Χ. αιώνα και τον 12ο-13ο αιώνα μ.Χ. Στο τέλος του 19ου αιώνα αριθμεί περίπου 5.000 κατοίκους. Από τότε αρχίζει η καθοδική πορεία.
Η αγροτική παραγωγή (μύγδαλα, σύκα, βελανίδια, σταφύλια, ελιές), η αλιευτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα (κατσίκια, βόδια, γουρούνια) δεν επαρκούν πλέον. Έτσι οι κάτοικοι στρέφονται προς τη μετανάστευση, αρχικά προς Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και αργότερα προς την Αμερική. Αρκετοί επίσης, μετά το 1930, αρχίζουν να συρρέουν στην Αθήνα.
Η Νίσυρος, με έκταση περίπου 42 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι ένα από τα μικρότερα νησιά των νοτίων Σποράδων ή της Δωδεκανήσου. Το όνομα Δωδεκάνησος πρωτοχρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει τα νησιά εκείνα τα οποία ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής είχε παραχωρήσει προνόμια, μετά τη συνθηκολόγηση των Ιωαννιτών ιπποτών με τους Οθωμανούς, το 1522.
Το όνομα του νησιού είναι πιθανό να προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις «νέω» (κολυμπώ) και «σύρω», συσχετίζοντας το όνομα του νησιού με το γνωστό μύθο της δημιουργίας του από τον Ποσειδώνα, κατά τη σύγκρουσή του με τον γίγαντα Πολυβώτη. Άλλη εκδοχή σχετίζει το όνομα με τις λέξεις «νήες» και «σύρω», δηλαδή πλοία που οργώνουν τη θάλασσα. Μια άλλη εκδοχή, τέλος, το θεωρεί ως παραφθορά του «νέα Σάρος», όνομα που μπορεί να της δόθηκε από τους Κάρες (προ-Έλληνες Κρήτες) που κατοίκησαν τόσο τη Σάρο (νησί βόρεια της Καρπάθου) όσο και τη Νίσυρο. Κατά την αρχαιότητα η Νίσυρος είναι γνωστή και ως «Πορφυρίς» πιθανά λόγω της παραγωγής πορφύρας από τα κοχύλια μούρεξ (τρίτωνες) ή λόγω της παραγωγής εργαλείων (κυρίως μυλόπετρες) από «πορφυρίτη» λίθο (λάβες).
Οι Οθωμανοί Τούρκοι χρησιμοποιούν για το νησί το όνομα Ιντσιρλί (νησί των σύκων).
Η Νίσυρος και οι πέριξ αυτής νησίδες φιλοξενούν, σε αντίθεση με τη μικρή έκτασή τους, πλήθος μνημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και ιστορικής αξίας.
Τα παλαιότερα ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας στον ευρύτερο χώρο είναι της νεολιθικής περιόδου, με υπολείμματα κατοίκισης στη νησίδα Γυαλί (την αρχαία Κισσηρίδα) και σε ορισμένες θέσεις κυρίως στη βορειοδυτική Νίσυρο.
 |  |  |
Για τη Μινωική και Μυκηναϊκή παρουσία υπάρχουν αμυδρά ίχνη, με κερατόσχημα λαξεύματα, θραύσματα αγγείων και «κυκλώπεια» τείχη αυτών των πολιτισμών που έχουν βρεθεί στη Νίσυρο. Η σχέση με την προ-ελληνική Κρήτη αποδεικνύεται κυρίως από ένα θαυμάσιο κύπελλο κατασκευασμένο από οψιανό του Γυαλιού, που βρέθηκε στο ανάκτορο της Ζάκρου.
Η προ-κλασική και κλασική περίοδος (10ος έως 4ος π.Χ. αιώνας) αντιπροσωπεύεται κυρίως με το περίφημο Παλαιόκαστρο, πλήθος γλυπτών και σπαραγμάτων αρχαίων ναών που χρησιμοποιούνται στις παλαιοχριστιανικές εκκλησίες, και την κατοίκιση στην περιοχή του Άργους για τη Νίσυρο, αλλά και υπολείμματα κατοίκισης και οστράκων της ίδιας περιόδου στις πέριξ νησίδες Γυαλί, Πυργούσα και Παχιά.
|  | |
Από την Ελληνιστική περίοδο διασώζονται ορισμένες επεκτάσεις και προσθέσεις σε κλασικά κτίσματα, καθώς και πλήθος «φρυκτωρίες» (πύργοι-φυλάκια), τόσο στη Νίσυρο όσο και στη νησίδα Πυργούσα, που παίρνει το όνομά της από αυτούς.
 |
Η Ρωμαϊκή περίοδος κατοίκισης άφησε γλυπτά και υπολείμματα λουτρών και δεξαμενών, λείψανα των οποίων σώζονται σήμερα έξω από τους Πάλους
Από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα κυριαρχούν οι Λατίνοι, αρχικά οι Βενετοί και αργότερα οι Ιωαννίτες ιππότες, που οικοδομούν το ομώνυμο Κάστρο στο Μαντράκι και πλήθος άλλα οχυρωματικά έργα
Από τον 7ο έως τον 10ο αιώνα δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα υπολείμματα πολιτισμού στο νησί.Κατά τους πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους, χτίζονται πλήθος μεγάλες και μικρές εκκλησίες, τα ερείπια ορισμένων από τις οποίες διασώζονται.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Νίσυρος είναι έρμαιο των επιδρομών πειρατών και Τούρκων, κατά το τέλος του 15ου αιώνα ερημώνει ολοκληρωτικά, και το 1522 υποτάσσεται στους Τούρκους, που την κατέχουν έως το 1912, όταν περνά στην Ιταλική κατοχή. Το ειδικό καθεστώς που παραχωρείται από τους Οθωμανούς στα Δωδεκάνησα, με δυνατή και δραστήρια τοπική αυτοδιοίκηση, επιτρέπει στη Νίσυρο να αναπτυχθεί σημαντικά αυτή την περίοδο. Πλήθος εκκλησιών αυτής της περιόδου μαρτυρούν σχετική ευμάρεια και έντονη κοινωνική ζωή
Η προσπάθεια εξιταλινισμού της Δωδεκανήσου αποτυπώνεται στα μνημεία της Νισύρου με την παρουσία της Καζέρμας στο λιμάνι του Μανδρακίου (το σημερινό λιμάνι κατασκευάστηκε το 1885)